شاید قبلا نام معاملات آتی را شنیده باشید، یا برایتان این سوال پیش بیاید که که معاملات آتی چیست؟

در هر کسب و کاری صاحبان آن همیشه از ریسک گریزان هستند ، مثلا یک کشاورز همیشه دنبال یک بازار مطمئن برای فروش محصولش هست تا بر اساس قیمت آنجا درباره محصول خود تصمیم گیری کند. همه اینها باعث شد تا بازار آتی تشکیل شود.

 قرارداد آتی قراردادی هست که در آن خریدار و فروشنده با هم توافق می­کنند که مقدار معینی کالای مشخص را با کیفیت مشخص، قیمت مشخص و در زمان مشخص معامله کنند.

در قرارداد آتی فروشنده متعهد به تحویل کالا در تاریخ تعیین شده در زمان عقد قرارداد هست و همچنین خریدار متعهد به پرداخت وجه در تاریخ مذکور هست.

فرض کنید یک کشاورز که در زمینش زعفران کاشته و تقریبا چهار ماه بعد موقع برداشت زعفران هست، با یک خریدار از همین الان توافق می‌کند که چهار ماه بعد در یک روز مشخص ، 5 کیلوگرم زعفران  را به قیمت هر گرم 15000 تومان به خریدار بفروشد ، حالا اینکه قیمت زعفران در چهار ماه دیگر در بازار چه عددی باشد اصلا مهم نیست و فروشنده باید زعفران را به خریدار تحویل دهد و خریدار باید مبلغ  15000 تومان به ازای هر گرم به فروشنده پرداخت کند. هر دو طرف خریدار و فروشنده این قرارداد را امضا می‌کنند که حاصل آن یک قرارداد آتی هست.

احتمالا الان این سوالات در ذهن شما شکل گرفته که اول چه ضمانتی هست که فروشنده کالای خود را در زمان سررسید تحویل بدهد و یا خریدار مبلغ کالا (زعفران) را در تاریخ سررسید پرداخت نماید دوما خریدار و فروشنده چرا باید معامله ای به نام قرارداد آتی را ببندند و سوال آخر اینکه خریدار و فروشنده در چه صورت سود و ضرر      می کنند که در ادامه به آنها جواب داده خواهد شد.

چرا باید از قراردادهای آتی استفاده شود؟

پیش خودتان فکر می کنید هر خریداری می‌تواند در آینده کالای مورد نظر خودش را از بازار خریداری کند. پس چه نیازی به قرارداد آتی هست؟ چرا خریدار و فروشنده علاقه‌مند هستند که بر قیمت آینده یک دارایی از الان توافق کنند؟ 

قرارداد آتی دو نوع کاربرد اصلی دارد :

1) پوشش ریسک در برابر تغییرات آینده قیمت

2) کسب سود

1) پوشش ریسک در برابر تغییرات آینده قیمت:

این مزیت قرارداد آتی بیشتر بین نظر کشاورزان و تولیدکنندگان کالاها و شرکت‌های مصرف کننده کالاها هست.

فرض کنید یک طرف یک کشاورز زعفران کاشته و طرف دیگر تاجر زعفران هست.در این صورت افزایش قیمت زعفران در ماه‌های آینده به نفع کشاورز و به ضرر تاجر هست و برعکس کاهش قیمت زعفران به ضرر کشاورز و به تاجر هست.

پس شما اگر کشاورز باشید علاقه‌ دارید که از الان زعفران خود را که هنوز برداشت نکرده‌اید به قیمت مورد انتظار خود بفروشید چون از کاهش قیمت زعفران در آینده ترس دارید. از این طرف هم تاجر دوست دارد که از همین الان زعفرانی که در آینده نیاز دارد را به قیمت مورد نظرش بخرد چون از افزایش قیمت زعفران در آینده ترس دارد.

2)کسب سود (هدف اصلی ما این مورد هست):

این ویژگی بیشتر برای سرمایه‌گذاران بورس کالا (بازار آتی) جذاب هست که هدف ما هم همین هست. مثلا فرض کنید که ما نه کشاورز هستیم نه تولیدکننده و نه مصرف‌کننده ، ولی تحلیلگر خوبی هستیم و می خواهیم از نوسانات قیمت به سود برسیم بدون اینکه کالایی داشته باشیم و نه تحویل بگیریم و نه تحویل بدهیم ، پس فقط می خواهیم از نوسانات قیمت سود ببریم.

فرضا ما تحلیل می‌کنیم که قیمت زعفران در یک ماه آینده از قیمت فعلی که 15000 تومان هست به 20000 تومان صعود خواهد کرد و در طرف دیگر فردی هست که تحلیل می‌کند که قیمت زعفران در یک ماه آینده صعود نخواهد کرد و به احتمال زیاد کاهش خواهد یافت.

در این صورت بازار آتی زمینه ای برای ما فراهم می‌کند که ما قرارداد آتی بر روی زعفران بین خودمان منعقد کنیم فرضا روی قیمت 16000 تومان در یک ماه بعد به توافق می‌رسیم و بنا به قانون بازار آتی که خریدار باید درصدی از قیمت قرارداد را پیش متصدی بازار آتی (بورس کالا) به صورت بیعانه قرار بدهد(وجه تضمین) ، من حدود 20 درصد قرارداد را هم بیعانه می‌دهم و قرارداد آتی را بین خود منعقد می‌کنیم.

خب حالا دو حالت وجود دارد. یا بعد از یک ماه قیمت زعفران در بازار بالای 16000 خواهد بود که در این صورت خریدار سود می‌کند ( چون زعفران را به قیمت 16000تومان از فروشنده می‌خرد و به قیمت بیشتر در بازار می‌فروشد) و فروشنده این قرارداد نیز ضرر متحمل خواهد شد ( چون باید به قیمت بیشتر از 16000 تومان زعفران را در بازار بخرد و به من 16000 تومان بفروشد).

حالت دوم این هست که قیمت یک ماه بعد زعفران پایین تر از 16000 تومان باشد که در این صورت من به عنوان خریدار متضرر می شوم چون که باید زعفران را 16000 تومان از فروشنده بخرم و در بازار که قیمت پایین تر از 16000 تومان هست بفروشم.

مشخصه های قراردادهای آتی:

1)اهرمی بودن قرارداد

2)دو طرفه بودن

3)سررسید مشخص

4)اندازه قرارداد

اهرمی بودن قراردادهای آتی به چه معناست؟

همانطور که می دانید کار اصلی اهرم این است که با وارد آوردن نیرویی کوچک وزنه بسیار سنگینی را بلند کنیم. قراردادهای آتی هم این مزیت را دارد و سرمایه گذار با سرمایه گذاری در قراردادهای آتی بازدهی چندین برابری بدست می آورد. و برعکس این موضوع هم هست و احتمال ضرر چند برابری اصل سرمایه وجود دارد.

فرض کنید شما سه میلیون تومان پول دارید و هر گرم زعفران 15000 تومان هست. که تقریبا پول 200 گرم زعفران هست. اگر با این سه میلیون 200 گرم زعفران بخرید، سود و ضرر شما به صورت خطی تغییر خواهد کرد. یعنی اگر قیمت زعفران در بازار 10 درصد بیشتر شود، سود شما نیز از این سرمایه‌گذاری نیز 10 درصد خواهد بود. در این حالت گفته می‌شود که سرمایه‌گذاری شما اهرم ندارد. در صورتی که با 10 درصد افزایش قیمت زعفران در بازار شما 40 درصد سود کنید در این حالت اهرم سرمایه‌گذاری شما یک به چهار هست. پس اهرم سرمایه‌گذاری اینگونه تعریف می‌شود:

اگر به ازای تغییر در ارزش یک دارایی، سود یا ضرر شما به نسبت بیشتر از یک نسبت آن دارایی تغییر کند.  

قرادادهای آتی و آپشن همگی سرمایه‌گذاری‌های دارای اهرم هستند.

دو طرفه بودن قراردادهای آتی یعنی چه؟

اگر در بازار عادی کالایی مانند زعفران ، پسته و ... را خرید کنید فقط از طریق افزایش قیمت زعفران می توانید کسب سود کنید اما در قراردادهای آتی اگر پیش بینی کنید که قیمتها افزایشی است می توانید در قیمت پایین خرید کنید و در قیمتهای بالاتر بفروشید. همچنین اگر تحلیل کردید که قیمت ها کاهشی هست، می توانید در قیمتهای بالاتر اقدام به فروش کالا کنید بدون اینکه کالایی داشته باشید و پس از کاهش قیمتها اقدام به خرید همان تعداد کالا کنید بدون اینکه کالایی داشته باشید تا از معامله خارج شوید.

سررسید قرارداد:

تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس کالا تعیین می­ شود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین می­ شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.

 

اندازه قرارداد:

در قراردادهای آتی اندازه هر قرارداد توسط بورس کالا مشخص می­ شود و سرمایه ­گذاران فقط باید مضرب­ های صحیحی از این مقدار را معامله کنند. اندازه قراردادهای آتی در بورس ایران 100 گرم زعفران ، 100 کیلوگرم پسته و 100 کیلوگرم زیره هست و این یعنی مثلا شما نمی توانید 130 گرم زعفران معامله کنید باید رند باشد مثل 100، 200 ،300 و ...


وجه تضمین چیست؟

در بازار آتی به دلیل اینکه قراردادها تعهدی هست، زمانی که می خواهید معامله را انجام دهید، مبلغی را تحت عنوان وجه تضمین از دو طرف معامله دریافت می‌ کنند که این مبلغ ضمانتی برای ایفای تعهد خریدار و فروشنده در روز تحویل قرارداد هست. زمانی که موقع سررسید خریدار و فروشنده به تعهدات خودشان عمل کنند، وجه تضمینی که از طرفین معامله گرفته شده بود به آن‌ها برگردانده می‌شود.


نماد معاملاتی در بازار آتی:

هر سررسید در قرارداد آتی با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود. هر نماد معاملاتی تشکیل شده از سه حرف اول انگلیسی، ماه و سال قرارداد است. به عنوان مثال نماد معاملاتی SAFBA98 نشان دهنده قرارداد آتی زعفران نگین تحویل بهمن 98 است.


چه کالاهایی در بازار آتی معامله می شود؟

در حال حاضر محصولات کشاورزی مثل زعفران و زیره و پسته به صورت قراردادهای آتی مورد معامله قرار می گیرند. و اندازه هر قرارداد آتی زعفران 100 گرم و زیره 100 کیلوگرم  و پسته هم 100 کیلوگرم هست.